Wie sneller en beter wil innoveren, moet kunnen samenwerken. Dat vraagt om begrip voor elkaars verschillen en ruimte om daarvan de kracht en toegevoegde waarde te (leren) zien. Een bedrijfscultuur waarin de mens centraal staat en wordt gezien als dé bron van resultaat is nog niet zo normaal als die volgens Margot Nijkamp zou moeten zijn. Nijkamp, pionier en medeoprichter van het Ecosystem Thinking Institute (ESTI), leert organisaties vanuit hun gedeelde belang samen te werken en innoveren en traint hen in een open en inclusieve grondhouding. Nijkamp: “Het valt of staat met de mens.”
Gezamenlijk belang
Samenwerken aan innovaties waar alle betrokken partners wat aan hebben, wordt ook wel open innovatie genoemd. Nijkamp kent dit proces van binnenuit. Ze begon in 2005 als startup-directeur voor HR en Operations van het Holst Centre in Eindhoven, waar onder andere concurrerende elektronicabedrijven samen werken in toegepast onderzoek. Dat betekent minder risico en meer resultaat voor de bedrijven. Maar vaak is het lastig bedrijfsgeheimen te delen of open te staan voor andere belangen. Het Holst Centre treedt op als neutrale partij om boven de verschillen en tegengestelde belangen uit te stijgen en het gezamenlijke belang vast te houden: snellere toepassing van nieuwe technologische resultaten uit onderwijs en onderzoek. Nijkamp was al eerder betrokken bij de start-ups van Packard Bell, Intermec en E-One.
Toen ze in 2011 ernstig ziek werd met een zorgwekkende diagnose, besloot Nijkamp te proberen haar 2 dromen waar te maken. Daarbij kwam haar ervaring tot dan toe goed van pas. “Gepubliceerd auteur worden is gelukt: ik schrijf over open innovatie en waar je dat kan gebruiken, zoals de koppeling tussen onderwijs en arbeidsmarkt. En ik wilde met € 0 een stichting zonder winstoogmerk starten.” Ze startte de stichting Red Bluejay, een spin-off van Holst Centre. Het geluk was dat een deel van de diagnose verkeerd was en na een jaar van zware behandeling kwam er weer perspectief. Inmiddels is ze mede-oprichter en directeur van Stichting ESTI, die ze samen met Rick Wielens oprichtte. ESTI werkt aan innovaties voor maatschappelijk relevante vraagstukken. “We zijn ervan overtuigd dat de mensfactor het maakt of breekt. Als je mensen niet meekrijgt in nieuwe systemen of processen, lukt het niet.”
Openstaan voor het onbekende
Op een andere manier samenwerken aan innovatie is een grote omslag. Veranderingen roepen vaak weerstand op, maar zijn belangrijk voor succes. “Vaak bestaat de oplossing al, maar in een ander werkveld of domein. Neem de uitdaging rondom de isolatie van sociale huurwoningen, waar veel woningbouwcorporaties mee bezig zijn. Veel isolatiemateriaal is zo dik dat huizen aangepast moeten worden met raamkozijnen, deuren enzovoort. Dat is duur, tijdrovend en erg vervelend voor de bewoners. In de vliegtuigindustrie werd al een dunner materiaal gebruikt, dat geweldig isoleert. Mensen moeten ervoor openstaan dat iets uit een ander domein komt en wordt gebruikt. Dat is spannend. Dat geldt ook voor sociale innovatie. Je bent gewend aan je eigen manier van werken en zo ontstaat een organisatiecultuur: dit is hoe we dingen doen, of niet doen. Omgaan met onbekende uitkomsten, en dan nog wel met de buitenwereld, dat is het moeilijkst.”
Iedereen is nodig
Een inclusieve cultuur helpt. “Voor innovatie is het ontzettend belangrijk dat je zorgt voor diversiteit en iedere inbreng waardeert. Elke vorm van intimidatie en discriminatie moet van de werkvloer geweerd worden. Dat kan door feminiene cultuurelementen aan te brengen. Dat heeft niks te maken met welk geslacht iemand heeft, maar met andere mindsets gericht op teamwork en delen. Die mindsets kunnen zowel mannen als vrouwen hebben. Veel organisaties hebben een masculiene cultuur: ze richten zich op meetbare resultaten en zorgen voor onderlinge concurrentie zodat iedereen zo hard mogelijk werkt om de doelen te halen. Het Holst Centre heeft een feminiene cultuur. Natuurlijk moeten medewerkers toptalenten zijn in de technologie, maar ze moeten minstens zo team- en omgevingsgericht zijn. We zorgden voor een sfeer waarin mensen elkaar om hulp durfden te vragen. Dat is voor veel wetenschappers nog wel eens lastig; ze moeten ook expert zijn binnen hun vakgebied.
Maar als je durft te zeggen dat je iets niet kunt of weet en nieuwsgierig bent naar andere vakgebieden, bereik je veel meer. Wetenschappers bedachten met computermodellen hoe de overdracht van data draadloos kon gaan. Vervolgens testten mbo’ers met soepblikken of het signaal inderdaad bleef werken. Er werkten bij Holst Centre zowel mannen alsook veel vrouwen in de wetenschap, met allerlei verschillende culturele achtergronden, kennisgebieden, godsdiensten en overtuigingen. We konden enorm veel van elkaar leren. De directie stond voor feminien leiderschap: iedereen het gevoel geven dat ze een plek hebben binnen de organisatie en zorgen dat je samen over de eindstreep komt.”
Talent benutten
Door feminien denken kunnen organisaties veel mensen een plek bieden. “Dan zet je talent zo in dat mensen zich goed voelen en ze waarde opleveren voor de organisatie. Je kijkt niet naar de beperkingen, maar naar de talenten. Bij E-One zag ik dat productiemedewerkers ontwerpen terugstuurden naar de tekentafel, omdat ze in de praktijk niet te maken waren. We leidden zelf de mensen op, omdat er geen opleiding was voor het werken met glasvezelversterkt polyester; ook mensen zonder vooropleiding. Dus je kunt mij er niet van overtuigen dat je mensen niet in kunt zetten als je dat wilt. Zorg dat iedereen blij wordt van zijn dagelijkse werk en dat iemand kan aangeven dat hij stress krijgt van bepaalde werkzaamheden. Doen mensen liever steeds repetitief werk, of hebben ze steeds interesse in nieuwe dingen? Zet ze daarop in. Dan hebben medewerkers het gevoel dat ze zelf de regie hebben en voelen ze zich prettig bij hun werk. Dan is er minder verloop en hoef je dus ook niet elke keer nieuwe mensen in te werken. Medewerkers worden zo steeds beter in hun werk, omdat ze doen wat bij ze past. Zo heb ook ik voor mezelf de mooiste baan van de wereld gemaakt.”
Meer bereiken
Teamleden waarderen om wat ze doen, daar gaat het om. “Prima als mensen die meer verantwoordelijkheid dragen wat beter verdienen dan bijvoorbeeld schoonmakers en receptionisten. Maar als die functies wegvallen, is jouw prachtige gebouw ineens niet veilig en gezond meer. Dus zorg dat iedereen ervaart dat wat hij of zij brengt, meerwaarde heeft en wordt gewaardeerd.” Nijkamp is ervan overtuigd dat de omslag naar een meer feminiene cultuur nodig is voor innovatie. “Zeker de jongere generaties kijken op een hele andere manier. Die willen weten wat ze met hun werk betekenen voor de wereld. Met zulke mensen in dienst kun je dingen bereiken waarvan je niet wist dat jouw organisatie het kon.”
Provincie Gelderland zet zich in voor een inclusieve arbeidsmarkt waarin elk talent mee kan doen. Met deze interviewreeks laten we zien wat een inclusieve talentbenadering een bedrijf en de maatschappij kan brengen.
