Dat grote kasteel met zijn indrukwekkende toren, of dat prachtige oude huis in uw dorp of stad. U kent vast een paar van de vele monumenten in Gelderland. Maar heeft u er weleens bij stilgestaan dat de binnenkant van die gebouwen vaak net zo waardevol is? Om eigenaren en gemeenten daar nog meer bewust van te maken en hen te helpen dit erfgoed te behouden, organiseerde het Gelders Genootschap in onze opdracht een reeks workshops over historische interieurs. Over onder andere stuc- en schilderwerk, vloer- en wandtegels en duurzaamheid.
Workshops monumentale interieurs
In het voorjaar van 2024 leerden eigenaren van monumenten en medewerkers van gemeenten meer over hoe ze de bijzondere binnenkant van gebouwen kunnen behouden. In onze opdracht organiseerde het Gelders Genootschap meerdere workshops. “Het is heel handig te weten hoe je met de binnenkant van je monument moet omgaan.”
Het interieur vertelt een verhaal
Vloeren, wanden, plafonds, hoe groot een ruimte is, waar ramen en deuren zitten, versieringen. Oftewel historische interieurs. Die zijn vaak waardevol. Omdat ze mooi en/of zeldzaam zijn. Maar vooral omdat ze ons vertellen hoe onze voorouders woonden, werkten en leefden. In een monument wordt vaak ook nu gewoond of gewerkt. Als je weet dat de schouw met tegeltjes heel bijzonder is, of dat je een mooie schildering beschadigt als je hem schoonmaakt zoals je de rest van je huis poetst, dan kun je daar rekening mee houden. Maar dan moet je dat wel weten.
Waardevolle binnenkant bewaren door kennis te delen
Daarom kwam de Gelderse Erfgoedalliantie met het idee om eigenaren via workshops te informeren over materialen en onderhoud. Deze alliantie bestaat uit samenwerkende organisaties die zich in Gelderland inzetten om erfgoed te bewaren. Door deze workshops komen eigenaren, experts en gemeenten met elkaar in contact. Dat is belangrijk, want als je wilt restaureren, ga je niet even naar de bouwmarkt om spullen te halen. Je moet weten wie je nodig hebt en waar je op moet letten, anders gaat veel verloren. Het Gelders Genootschap organiseerde deze workshops in opdracht van provincie Gelderland. De gemeenten zorgden voor de locaties.
Wijnand Freling, die de workshop historisch stucwerk gaf:
De provincie loopt landelijk voorop om ambachten te stimuleren in de monumentenwereld.
Lotte Schuitemaker van het Gelders Genootschap bevestigt dat:
Het is uniek dat overheden op die manier kennis delen met eigenaren.
Reeks workshops in 3 gemeenten
In het voorjaar van 2024 namen in de gemeenten Rheden, Berg en Dal en de Oost-Achterhoek (gemeenten Aalten, Oost-Gelre en Winterswijk) enthousiaste eigenaren deel aan de workshops. Ook gemeenteambtenaren die zich bezighouden met erfgoed deden mee. Het Gelders Genootschap keek vooraf met de gemeenten welk type interieur daar veel voorkomt en paste de workshops daarop aan.
Wonen in een monument
“Er zijn al zoveel doorzonwoningen. Elk tijdperk heeft weer zijn eigen type woningen dat het bewaren waard is”, vindt Nelleke den Boer, die met veel plezier deelnam aan de workshops. Ze woont al bijna 40 jaar in een monument: een huis uit 1908 in Villapark Overbeek in Velp. “Dat ging min of meer per ongeluk. Ik had net mijn 5e kind gekregen. Een huis met 6 slaapkamers werd nauwelijks nog gebouwd. Toen kwam dit op ons pad. Het is prachtig, met hoge plafonds, glas-in-loodramen in het trappenhuis, art-deco- en jugendstil-elementen, en een heel mooi stucplafond met bloemen en kastanjebladeren. Hoe langer ik er woon, hoe meer ik ervan ga houden.”
Nelleke den Boer is een van de deelnemers die de workshops monumentale interieurs heeft gevolgd.
Eigen monument leren kennen door workshops
"Deze workshops waren echt een cadeautje", vertelt Nelleke. “Toen we hier net woonden, verfde mijn man de zoldermuren. Een uur later lag alles er weer af. Omdat er kalk onder zit, kun je er geen latexverf op doen. Het is heel handig meer te weten over je monument en hoe je daarmee moet omgaan. Nu weet ik hoe ik mijn plafond het best kan schoonmaken, en dat vakmensen mallen kunnen maken om de versieringen terug te brengen als ze ooit stukgaan. Verder zag ik hoe je nepmarmer en nephoutnerven kunt schilderen.
Het was ook heel fijn andere monumenteigenaren te leren kennen. Je loopt tegen dezelfde problemen aan en kunt van elkaar leren.” Dat werd meteen in de praktijk gebracht: “We mochten van de eigenaar van het Huis met de Leeuwenkoppen aan de Hoflaan in Dieren binnenkijken in zijn monumentale pand. Daar hadden ze nepmarmer geschilderd op houten wandbekleding en met sjablonen figuren op plafonds gemaakt. Het was leuk dat in het echt te zien. En na een workshop in Velp keken anderen bij mij binnen.”
Het monumentale pand van Nelleke den Boer. Een huis uit 1908 in Villapark Overbeek in Velp.
Experts toonden ambachten
De workshops werden gegeven door experts, zoals Wijnand Freling. Hij heeft jarenlange ervaring met historisch stucwerk. “Soms hoor ik: ‘Die stukadoor komt het even wit maken.’ Maar dat ligt anders”, grinnikt hij. Restauratiestukadoors geven eeuwenoude stucplafonds een nieuw leven. Denk aan plafonds met allerlei figuren als werelddelen of jaargetijden, maar ook met een simpele lijst en 1 ornamentje in het midden. “Hoe eenvoudig ook, het geeft een ruimte meteen sfeer. Dat is erfgoed, belangrijk om te bewaren.” Hij liet zien hoe de plafonds zijn gemaakt en wat voor schade je kunt tegenkomen. Een restauratiestukadoor had een ornament bij zich waarvan de bloemen bijna verdwenen waren door alle lagen verf die er in de loop van de tijd op zijn geschilderd om het plafond weer wit te maken. Door eerdere verflagen te verwijderen, maak je de versieringen weer goed zichtbaar. Ook maakten deelnemers een gipsen versiering in een mal. “Dat bleek lastiger dan gedacht. Je wilt bijvoorbeeld niet dat er luchtbelletjes in komen.”
Eén van de prachtige ornamenten in het stucplafond van het monumentale pand in Villapark Overbeek in Velp.
Veel praktische tips
Wijnand vertelde eigenaren wat ze vooral niet moeten doen, en waar ze informatie kunnen krijgen voor ze ergens aan beginnen. “Sommige gemeenten hebben veel kennis in huis, dan kun je advies vragen bij hun monumentenloket. Bedenk goed wie je inhuurt, dat voorkomt ellende achteraf.” De workshops zat vol praktische tips. Bijvoorbeeld om voortaan verf te gebruiken die er met warm water en een spons weer af kan, als over heel wat jaren een nieuwe verflaag nodig is. “En natuurlijk mochten deelnemers alles vragen over hun eigen monument en kon ik tips geven. Dat was heel leuk.”
In de workshop van expert Wijnand Freling was volop aandacht voor historisch stucwerk.
