Nijbroek betekent letterlijk ‘nieuw drassig land’. Vanaf 1328 werd het ingepolderd en die structuur zie je nog steeds: rechte slootjes en dijken. Vanaf de Middendijk lopen haaks smalle percelen. Verderop langs de IJssel bij Terwolde staan een voormalig stoomgemaal en een elektrisch gemaal. Via een kanaal pompt het gemaal overtollig water weg en laat het in droge tijden IJsselwater binnen. Hoewel het niet in de polder staat, zijn gemaal en polder door het watersysteem onlosmakelijk verbonden. Net als alle initiatieven voor cultuur, natuur en landschap in het gebied.
Nieuw Drassig Land: verbonden door water
Cider van lokaal fruit in een gerestaureerd stoomgemaal. Een wetering vol leven in het groen. Droge voeten, genoeg water in droge perioden, sterkere natuur. Heden en verleden. In het noorden van de gemeente Voorst komt het allemaal samen. Met water als verbindende factor.
Gemaal biedt kans voor gebied
Het begon allemaal omdat het waterschap behoefte had aan een gemaal dat meer water kon wegpompen. Begin 20e eeuw werd langs de Bandijk bij Terwolde een stoomgemaal gebouwd. Inmiddels doet een nieuwer elektrisch gemaal het werk, en die kan wel wat versterking gebruiken. Het waterschap wilde in eerste instantie het stoomgemaal slopen om daar plaats te maken voor de uitbreiding. Het stoom-gemaal heeft geen functie meer in het watersysteem. Paulien Dekker, beleidsmedewerker ruimtelijke ontwikkeling bij gemeente Voorst, vertelt dat waterschap en gemeente met elkaar in gesprek gingen en het al snel eens werden: als ze er toch aan de slag gingen, bood het een prachtige kans de oude gemaalgebouwen te behouden én te kijken wat ze nog meer samen konden doen. Om de natuur te versterken, voorbereid te zijn op de gevolgen van klimaatverandering, de waterkwaliteit te verbeteren, wateroverlast en droogte tegen te gaan, enzovoort. En natuurlijk om het bijzondere, herkenbare landschap en erfgoed te behouden.
Aan het werk door gedeeld verhaal
Inwoners weten het best waar de grond drassig is en welke sloten nooit droog staan. Hun kennis en hulp zijn van onschatbare waarde. Bureau Open Kaart begeleidt het proces en helpt met het ontwerp. Architect Hanneke Stenfert:
We organiseerden bijeenkomsten en vertaalden de informatie van experts, zodat inwoners echt mee konden doen. We hoorden wat zij belangrijk vinden en waarmee ze kunnen en willen helpen.
Al eerder maakten we met waterschap, gemeente en inwoners een visie voor polder Nijbroek. Zo’n gedeeld verhaal over wat iedereen belangrijk vindt en waar je zuinig en trots op bent, zorgt voor actie."
Landschap van vroeger helpt bij uitdagingen van nu
Er ontstonden allerlei deelprojecten. Op hogere delen rond de polder komen eenvoudige stuwtjes, die water langer vasthouden voor droge perioden. Dankzij inwoners worden 3 oude gemetselde duikers en bruggetjes gerestaureerd. En er komen natuurvriendelijke oevers. Hanneke: “Alles hangt samen. Natuurvriendelijke oevers verbeteren de waterkwaliteit en zijn leefgebied voor planten en dieren. De wetering slingerde vroeger meer door het landschap, met daarlangs natte bosjes en hooilanden. Die houden water vast. We gebruiken oude kaarten om te zien hoe het vroeger was en kijken met grondeigenaren wat mogelijk is. Er komen op enkele plekken weer natte bosjes en hooilanden, langs een slingerende oever. Goed voor water, natuur en tegen droogte, én je ziet het oude landschap terug. Ook dat is erfgoed."
Historisch gemaal delen met iedereen
Op veel plekken in Nederland werden stoomgemalen gesloopt toen er elektrische kwamen. Hier langs de IJssel werd het elektrische gemaal er in de jaren ’50 naast gebouwd. Hanneke:
Je ziet de jonge geschiedenis van ons waterbeheer op één plek. Elk gemaal werd anders gebouwd, ook dat maakt het bijzonder.
Het elektrische gemaal wordt opgeknapt en uitgebreid. Hanneke: “Eigenlijk komt er een 3e tijdlaag bij.” Het gehele complex is inmiddels een gemeentelijk monument en het voormalige stoomgemaal krijgt een nieuwe functie. Een ciderij gaat er onder meer cider maken van appels en peren uit de buurt. Paulien: "Vroeger stonden er veel fruitbomen langs de Bandijk, waar het gemaal staat. Met steun van de provincie is het landschap een aantal jaar geleden versterkt en zijn veel boomgaarden teruggekomen. Soms vallen puzzelstukjes heel mooi in elkaar."
Hanneke legt uit:
Het gemaal kwam er voor droge voeten en vruchtbare landbouwgrond. Het is leuk om dat verhaal op deze plek beleefbaar te maken.
Paulien vult aan: “Er is een klompenpad en er komen veel wandelaars en fietsers. Hoe leuk is het dat je straks kunt stoppen voor koffie en taart, of cider natuurlijk. Als we er een woning van hadden gemaakt, sloten we het af. Nu kun je er straks lezen over de geschiedenis en het stoomgemaal bewonderen. Aan de ene kant kijk je uit over de IJssel, aan de andere over het kanaal. Het is een prachtige plek om te delen.”
Steun provincie stimulans om door te gaan
Geld voor het project kwam onder andere via de Erfgoed Deal van het Rijk. De provincie hielp bij de aanvraag die waterschap en gemeente samen indienden. Paulien: “De provincie denkt met ons mee, dat is heel fijn. En omdat de provincie enthousiast is, merkte het bureau waar we de aanvraag indienden dat dit project echt belangrijk is. Met subsidie van de provincie wordt het stoomgemaal gerestaureerd en ambtenaren van de provincie, de gemeente en het waterschap zijn heel betrokken. Dat alles is een stimulans om door te gaan, ik voel me echt gesteund.”
