Samen met boeren, inwoners, Staatsbosbeheer, Waterschap Vallei en Veluwe en gemeenten Ede en Wageningen veranderde provincie Gelderland landbouwgrond in natuur. Zo ontstond ruim 280 hectare aaneengesloten natuur, waar bijvoorbeeld water- en weidevogels, orchideeën en de moerasparelmoervlinder kunnen leven.
De Binnenveldse Hooilanden is een bijzonder natuurgebied. Het ligt in een dal tussen de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. Doordat veen werd gebruikt als brandstof en er steeds meer landbouw kwam, daalde de stand van het grondwater en bevatte de bodem steeds meer voedingsstoffen door mest. Daardoor ging veel bijzondere natuur verloren, zoals ‘eindeloze orchideeënvelden’ in de jaren ‘60. Marius Bolck (programma Natuur bij provincie Gelderland): “Er komt water omhoog. Dat kwelwater zorgt dat het nat blijft. En de kalk in dat water is een goede buffer tegen verzuring door onder andere stikstof. In die grond kunnen zeldzame planten goed groeien, en die kans wilden we benutten.”
Zeldzame planten en dieren
Om de natuur terug te laten komen, moest het gebied weer natter worden. Daarom zijn onder andere sloten dichtgemaakt. Ook is een deel van de bovengrond afgegraven, zodat de grond minder meststoffen bevat. Er is maaisel opgebracht van nabijgelegen natuurgebieden, vol zaden van planten die hier thuishoren. Dat zijn planten die goed groeien op natte, voedselarmere grond. In het open gebied ziet u nu weer bloemrijke graslanden en hier en daar wat hogere struikjes. Op sommige stukken blijft water staan. Bolck: “In zulk afwisselend gebied kunnen allerlei dieren leven; hazen, reeën, vogels, vlinders. In het voorjaar van 2021 zag ik al gele en roze vlaktes vol boterbloemen en koekoeksbloemen. En natuurkenners vonden zeldzame planten als de klokjesgentiaan. Wat ook uniek is: een deel van de grond is gekocht door een boerencollectief, dat de natuur beheert. Het gaat in eerste instantie om de natuur, niet de agrarische productie. Dat gebeurt bijna nergens in Nederland.”
Band met gebied
Arjo Joosten heeft een melkveebedrijf in Bennekom. Met 6 andere boeren vormt hij de Coöperatie Binnenveldse Hooilanden, die een deel van het gebied beheert. “Ik kwam er al als klein kind als mijn vader er ging melken. Ik werk graag in dat gebied. Daarbij, de overheid vraagt ons steeds meer met natuur te doen. En natuur is prima te gebruiken in het bedrijf. Daarom wilden ik en mijn collega’s het graag zelf beheren. Van sommige stukken haal ik hooi voor de koeien, of ik verkoop het aan een paardenboer. Andere delen zijn te nat; die kun je alleen maaien en het maaisel verwerken tot Bokashi. Die meststof rijd ik uit op mijn land, en het is heel goed voor tuinen. Vanaf het najaar van 2022 ziet u in het gebied misschien wel vee. Koeienmest is voeding voor bijvoorbeeld vliegen. En vee trekt meer dieren aan, zoals weidevogels. Daar wordt het gebied nog mooier van. Het betekent extra werk: elk jaar maaien, boompjes weghalen zodat grassen kunnen groeien. We hopen dat het op den duur financieel wat oplevert, maar we doen het vooral omdat we ons verbonden voelen met het gebied.”
Rekening houden met natuur
Natuur beheren heeft nog een voordeel, merkt Joosten. “Vroeger hielpen boeren elkaar meer. Door de coöperatie komt dat terug. Dat contact met elkaar en met het gebied is heel erg leuk.”
Het gebied is verdeeld in 4 categorieën: kruidenrijk grasland, dotterbloemhooiland, blauwgrasland en trilveen. Joosten: “Hoe natter, hoe minder wij ermee kunnen en hoe meer beheersvergoeding we krijgen. We hebben een coördinator in dienst, die bioloog is. Hij kijkt bijvoorbeeld voor we gaan maaien waar vogels broeden. En hij geeft advies. Soms is het voor de natuur bijvoorbeeld beter dat we net iets eerder of later maaien.”
Samen werken aan natuur
De natuur in de Bennekomse Meent in Gelderland en de Hel en Blauwe Hel in Utrecht is heel waardevol. Daarom werden ze aangewezen als Natura 2000-gebied: ze krijgen Europese bescherming. Al lange tijd wilde provincie Gelderland meer natuur om deze gebieden heen aanleggen, om zo de natuur te versterken en bijzondere planten- en diersoorten een kans te geven. Dus keek de provincie met Gelderse boeren hoe door ruilverkaveling grond vrij kon komen voor natuur, én boeren meer aaneengesloten land konden krijgen. Om de natuur te ontwikkelen, werkte de provincie samen met Staatsbosbeheer, die ruim de helft van de grond bezit. Bolck: “Zowel boeren als inwoners van Wageningen voelden zich enorm betrokken bij dit gebied en wilden het graag zelf beheren. Op ons verzoek kwamen Staatsbosbeheer, Coöperatie Binnenveldse Hooilanden en Stichting Mooi Binnenveld met een plan. Staatsbosbeheer heeft veel kennis en ervaring en was daardoor een fijne partner. En boeren en inwoners geven veel om het gebied. Het was soms best lastig, maar iedereen besloot: we gaan dit samen doen.” Provincie Gelderland deelde kennis, hielp bij de samenwerking en gaf (deels Europese) subsidie. Waterschap Vallei en Veluwe voerde het project uit en begeleidde de aannemer.
Trots
Als Bolck door het gebied loopt, is hij ontzettend trots. “Laatst hoorde ik boeren enthousiast aan bezoekers uitleggen hoe ze boeren naast en met de natuur. Ze nemen het heel serieus en volgen cursussen over natuurbeheer. Een mooi voorbeeld voor andere gebieden in Gelderland. Ik zie geregeld wandelaars met verrekijkers, mensen die genieten van wat ze zien. Het brengt de natuur dichterbij, dat vind ik mooi. We hebben goed gekeken naar welke natuur zich hier kan ontwikkelen. Ik hoop dat dat gebeurt, én dat er planten en dieren komen die we niet verwachten. Maar het gebied is echt van de boeren en bewoners zelf. Wat dat betreft is het al enorm geslaagd.”
Natuur en landbouw helpen elkaar
Natuur is belangrijk voor Gelderland. Het verbetert het welzijn en de gezondheid van inwoners, levert voedsel, grondstoffen en schoon drinkwater, en gaat de gevolgen van klimaatverandering tegen. Het zorgt ook voor rust en ruimte en een fijne omgeving om in te wonen, werken en ontspannen. Provincie Gelderland sprak met het Rijk af om voor 2027 10.500 hectare nieuwe natuur aan te leggen. Met de Binnenveldse Hooilanden heeft de provincie daar samen met partners voor een deel aan bijgedragen, zo’n 280 hectare. Daarnaast behouden, beschermen, beheren en versterken we samen bestaande natuur. En we verbinden natuurgebieden. Dat alles zorgt voor sterkere en grotere natuurgebieden. Hoe sterker en groter een gebied, hoe groter de overlevingskansen van planten- en diersoorten. Hierdoor stijgt ook de variatie in planten- en diersoorten. Boeren kunnen hierbij helpen, net als bij de omschakeling op duurzame energie, het tegengaan van de gevolgen van klimaatverandering en een gezonde leefomgeving. Daarom werkt provincie Gelderland aan een duurzame land- en tuinbouw, waarbij agrarische bedrijven op een duurzame manier produceren en een bijdrage leveren aan maatschappelijke diensten. Het is belangrijk dat ze daar een goed inkomen uit kunnen halen en bedrijven kunnen worden doorgegeven aan een volgende generatie. Want net als natuur zijn ook agrarische ondernemers belangrijk voor Gelderland: voor de leefbaarheid van het platteland, de Gelderse economie en ons voedsel.
